In december volgde de verrassingsaanval op Pearl Harbor en verklaarde Duitsland de Verenigde Staten de oorlog.
Die avond viel het Chris op dat sommige gasten af en toe angstvallig naar de deuren van de zaal keken, uit vrees dat de politie een inval zou doen omdat ze het feestje aanzagen voor een nazibijeenkomst. Zouden ze dan worden gearresteerd of naar Duitsland gedeporteerd?
Eindelijk werd het avondje afgesloten. Chris was blij dat het nog vroeg genoeg was om terug te rijden naar Austin, voor de afspraak met de rector de volgende ochtend. Zijn moeder was niet blij toen hij haar zijn plan vertelde.
‘Maar Christoph, we zien je bijna nooit!’
‘Er wordt nu eenmaal na school en in het weekend gesport, moeder. Dat weet je.’
‘Ik wist niet dat je zo veel tijd kwijt zou zijn met lesgeven. Als advocaat, dokter of zakenman, ja, dan heb je het druk. Maar toch niet als leraar.’
Het was haar niet zo subtiele manier om hem te laten weten dat ze teleurgesteld was over zijn beroepskeuze, en Chris moest voor zichzelf bekennen dat hij nog wel van zijn moeder hield, maar haar steeds minder aardig begon te vinden. Het was de zoveelste trieste situatie die het gevolg was van de oorlog. Morgenochtend moest hij er waarschijnlijk nog een aan het lijstje toevoegen.
8
Chris herkende de zwarte Chevrolet van de rector toen hij het parkeerterrein van de school op reed. Er stonden ook andere auto’s, de meeste van de coaches en spelers van het honkbalteam die waren gekomen om naar de filmbeelden van de play-off van de vorige avond te bekijken. De Austin A’s hadden gewonnen. Het was een bloedspannende wedstrijd geweest, waar Chris veel liever bij zou zijn geweest dan bij dat stomme feestje van Ernst Drechsler.
Eigenlijk had hij programma’s moeten uitdelen in het stadion, en toen hij Mr Knowle, de rector, om vrijaf vroeg, had deze op scherpe toon zijn afkeuring laten blijken, net als in mei 1941, het jaar daarvoor. Van de docenten werd verwacht dat ze de helpende hand boden bij thuiswedstrijden, en Mr Knowle had destijds willen weten wat er zo belangrijk was dat Chris zijn plicht niet kon doen. Hij had hem verteld dat het om het afscheidsfeest van een oude vriend ging.
‘Waar gaat hij naartoe?’ had de rector gevraagd.
Chris hield niet van liegen. ‘Naar Duitsland.’
Mr Knowle had spottend zijn bleke wenkbrauwen opgetrokken. Hij was de rector van de beste openbare middelbare school van Texas en had de taak ervoor te zorgen dat de docenten van onbesproken gedrag waren, en hij had Chris op aanbeveling van de Onderwijsraad aangenomen.
Chris wist dat de man eigenlijk wilde vragen waarom een Amerikaan in deze verraderlijke tijden in hemelsnaam naar Duitsland zou willen gaan, maar hij verwoordde zijn nieuwsgierigheid op een andere manier. ‘Toch niet om een nazi te worden, hoop ik,’ zei hij, en toen Chris niet reageerde, gingen de wenkbrauwen nog verder omhoog. ‘Juist,’ had hij geconcludeerd. Vanaf dat moment had Chris geweten dat de rector hem extra in de gaten zou houden.
Hij was blij dat hij de vorige avond meteen was teruggereden naar Austin. Hij had acht uur kunnen slapen in zijn eigen bed en de tijd gehad om te douchen, te scheren en stevig te ontbijten als voorbereiding op het slechtnieuwsgesprek.
Hij was tien minuten te vroeg, dus bleef hij in zijn auto zitten en liet hij het afgelopen jaar de revue passeren. Wat had hij zich vereerd en blij gevoeld toen hij direct na zijn afstuderen de ideale baan had gevonden. De Onderwijsraad van Austin had hem aangenomen als leraar wiskunde en sportcoach op een uitstekende school, niet ver van zijn appartement. Hij was bang geweest dat zijn jonge leeftijd en ontbrekende duim hem in de weg zouden zitten, maar al na een paar weken had Chris met iedereen een goede verstandhouding opgebouwd. Hij kon goed opschieten met zijn leerlingen (veel kinderen van hoogleraren), de leden van het atletiekteam, de andere coaches en de docenten uit zijn vakgroep.
Bovendien had hij zich vanaf het moment dat hij de kamer die hem was toegewezen binnenkwam thuis gevoeld achter het bureau van een leraar, net als voor het schoolbord, naast de deur van zijn klas als hij zijn leerlingen begroette en op de atletiekbaan rondom een footballveld, waar hij jonge mannen en vrouwen trainde in hardlopen, ver- en hoogspringen. Hij was een geboren leraar, en hij was nog nooit zo gelukkig geweest.
Maar aan het begin van zijn tweede jaar, in de herfst van 1941, merkte hij dat de houding tegenover hem was verkild – hij zag het aan de gezichten om hem heen, in de klas, in de docentenkamer en op het veld. Hij vond het vreselijk, vooral omdat hij begreep wat de reden was. De steeds ergere wreedheden die de Duitsers begingen haalden het wereldnieuws. In september vond het bloedbad van Babi Jar plaats, vlak buiten Kiev, waarbij een Duitse Einsatzgruppe, bijgestaan door de Oekraïense politie en plaatselijke collaborateurs, 33.771 Joden doodde. In dezelfde maand, voorafgaand aan deze massaslachting, hadden Duitse troepen Leningrad belegerd om de inwoners tot overgave te dwingen door ze uit te hongeren. Op 13 oktober reageerde de wereld geschokt op het nieuws dat de nazi’s in bezet Polen een vernietigingskamp gingen bouwen waar mensen konden worden vergast, en op 21 oktober voerden de nazi’s een vergeldingsactie uit in Joegoslavië waarbij duizenden burgers werden gedood, zelfs hele klassen schooljongens.
In deze tijd viel het niet mee om een Duitser in Amerika te zijn, en het was nog moeilijker als je werkte voor een man die in de Eerste Wereldoorlog als krijgsgevangene in Duitsland had gezeten. Chris begreep waarom Mr Knowle hem wantrouwde, maar hij hoopte dat zijn goede karakter zijn baan zou kunnen redden. Hij opende het portier van zijn auto en stapte uit. Over een paar minuten zou hij weten of de Onderwijsraad had besloten om zijn contract niet te verlengen, maar intussen vroeg hij zich af of hij echt wilde blijven werken met collega’s en leerlingen die hem inmiddels als de vijand waren gaan beschouwen.
Het was verrekte oneerlijk. Hij had zo veel mogelijk afstand genomen van zijn geboorteplaats en afkomst, niet letterlijk, maar wel in alle andere opzichten. Hij sprak geen Duits, dacht niet in het Duits. Om zijn studie te kunnen betalen had hij studenten bijles Duits gegeven, maar in gewone gesprekken had hij elk spoor van de taal uitgewist. Hij sprak Engels met een Texaans accent. Tijdens zijn studie had hij nooit vriendschap gesloten met studenten van Duitse komaf; hij ging in die tijd alleen om met de zoons en dochters uit families die net zo Texaans waren als de Texas longhorn, de mascotte van de universiteit. Maar zijn vriendin, met wie hij jarenlang verkering had gehad, Brenda Lane, had het uitgemaakt nadat haar neef om het leven was gekomen bij een Luftwaffe-bombardement in Londen. ‘Ik weet dat jij niet zo bent, Chris,’ had ze gezegd, ‘maar ik kan niet naar je kijken zonder de nazipiloot te zien die mijn neef heeft omgebracht.’
Hij was zelfs van plan om in de zomervakantie een officiële naamsverandering aan te vragen, van Christoph in Christopher. Misschien had hij na zijn eerste jaar op de school, toen pijnlijk duidelijk werd welke kant het op ging met de oorlog in Europa, werk moeten zoeken in een andere staat, waar hij zich beter kon distantiëren van een stadje dat als een nazi-enclave werd gezien. Dat had hij niet gedaan omdat hij aan de University of Texas zijn doctoraal wilde doen, zodat hij in de toekomst les kon gaan geven aan de universiteit. Hij hield van de stad Austin, met zijn jeugdige, bruisende energie, de meren en heuvels in de omgeving, de festivals en concerten. Chris vond het een beetje hooghartig van de Austinites om te vergeten dat Austins reputatie als een mekka voor muziekliefhebbers haar oorsprong had in de biergartens uit het einde van de negentiende eeuw.